Berichten

Door Edith Brouwer

Citaat uit De letterkast
blz 61, jaar: 1922

‘Redactie Opgang, Reguliersgracht 78, vrijdag a.s. 10.00 uur’, staat er op het papiertje dat Koos haar gaf.
	‘Fré, neem je op de terugweg brood mee bij de bakker!’ roept Esther als Fré in haar jas schiet.
	‘Ik weet niet wanneer ik terug ben, mam! Laat Berrie boodschappen doen. Hij is negen, hij kan dat.’
	Als ze de deur uitgaat en de straat uitloopt, is het druk. Het is vrijdag, veel mensen in de buurt doen boodschappen voor de sabbat. Het is twintig minuten lopen en dat leek haar een fijne afstand om tot rust te komen. Maar ze bedenkt zich en keert na een paar minuten terug naar huis om haar fiets te pakken. In vijf minuten is ze op de Reguliersgracht.

Fré Cohen is pas achttien jaar oud als ze in april 1922 een illustratie mag maken voor het tweede nummer van het blad Opgang. Het is een nieuw jeugdtijdschrift over kunst, wetenschap en de arbeidersbeweging en verschijnt vier keer per jaar. Het doel van het blad is het verheffen van de jonge arbeiders. 

In hetzelfde nummer uit 1922, staat een artikel geschreven door Henri Polak, de bekende vakbondsbestuurder en SDAP-politicus. Het artikel gaat over de geschiedenis van Amsterdam, als warm kloppend hart van Nederland. Er is ook een stuk over de verbeelding van ‘de arbeider’ in de kunst, met foto’s van werk van kunstenaars als Van Gogh en Steinlen. Verder artikelen over de natuur en over dansen. 

Achterin in het blad staat een lijst met een ‘verklaring van de in dit nummer voorkomende vreemde woorden’, zoals:

• Autonoom – zelfstandig

• Chaos – wanorde, warboel

• Desillusie – ontnuchtering

• Kampagne – veldtocht, werkperiode

• Vandalisme – barbaarse vernielwoede

Kortom het blad moest beschaving brengen onder de arbeidersjeugd. De linosnede die Fré Cohen voor dit nummer maakte, straalt optimisme uit; een meisje en een jongen die een mooie toekomst tegemoet gaan! Het was het begin van een lange samenwerking tussen Fré Cohen en sociaal democratische kranten, tijdschriften en organisaties. 

Door Edith Brouwer

Citaat uit De letterkast
blz 109, jaar: 1931

“Op de Gracht wordt Fré hartelijk onthaald door Koos en Henk. Ze vragen haar honderduit over wat ze de afgelopen maanden heeft gedaan. 
Henk is verrukt van de ex librissen. Nadat hij een tijd geleden een bezoek aan Steendrukkerij De Jong in Hilversum had gebracht, vroeg hij Fré of ze ook litho’s deed. Ze maakt ex librissen meestal in houtsnedes maar omdat ze weleens met steendrukkerij De Jong samenwerkt, wilde ze voor Henk wel een uitzondering maken. 
Hij heeft toevallig een boek van Shakespeare bij zich: De koopman van Venetië, een Nederlandse uitgave uit 1916, van uitgeverij Wereldbibliotheek en geeft het aan Fré.
‘Zal ik het erin plakken?’ vraagt Fré.
‘Graag!’
Fré neemt de lijmpot van het bureau en plakt het ex libris in het boek.
‘Koos, kijk eens! Zolang deze boeken bestaan, zal men weten dat ze van mij zijn,’ zegt Henk lachend.”

In september 2016 komt de De koopman van Venetië op mijn pad. In een kringloopwinkel bij mij in de buurt zoek ik naar papier om linoleumsneden op af te drukken. Ik loop daar meestal meteen naar de plank met de oude boeken. Ik pak er een uit en blader het door. Voorin is een ex libris geplakt; een bewijs van wie het boek ooit is geweest, vaak in de vorm van een mooi klein grafisch kunstwerk.  Het is de ex libris van Henk van Laar. Het boek stop ik in mijn mandje en bij de kassa reken ik een paar euro af. 

Thuis zoek ik de naam Henk van Laar op. Hendrik van Laar leefde van 1898 tot 1955 en was onderwijzer, sociaaldemocraat, natuurhistoricus, publicist en radiomaker. Als ik zoek op de woorden Henk van Laar en ex libris, zie ik dat het ex libris gemaakt is door ene Fré Cohen. En als ik zoek naar Fré Cohen, kom ik terecht bij Frederika Sophia Cohen. Een vrouw! De meeste grafici in die tijd waren mannen. Dit is mijn eerste kennismaking met haar werk en het begin van een zoektocht. 

Stel dat Henk van Laar rond 1931 het zichzelf niet had gegund om een ex libris te laten maken door de kunstenares Fré Cohen? Dan was ík dat ex libris niet tegengekomen en had mijn nieuwsgierigheid zich niet op dat mooie grafische werk kunnen richten. Het is nieuwsgierigheid die mijn creativiteit aanwakkert. De Letterkast komt voort uit mijn verlangen om zaken die mijn belangstelling hebben, uit te zoeken. Ik ben nog steeds nieuwsgierig naar wie het boek De koopman van Venetië, bij de kringloopwinkel heeft achtergelaten. Bij wie heeft het boek na de dood van Henk van Laar in de boekenkast gestaan?